İslamiyet Öncesi Türk Tarihi – 1

İskitler(Sakalar)

• Ata evcilleştirilir.Göçebedirler.
• Altın gümüş ve madeni işlediler.
• Alper Tunga  ve Şu destanını yazdılar.
• ilk kadın hükümdar Tomris’dir.
• Ahiret inançları vardır.
• Alper Tunga en önemli hükümdarıdır

Asya Hun Devleti

• Bilinen ilk teşkilatlı Türk devletidir.(Onluk Sistem)
• İlk hükümdarı Teoman’dır.
• Onluk sistemi kuran ve Türkleri bir bayrak altında toplayan Metehan’ın dönemi en güçlü dönemdir.
• Türk siyasi birliği ilk kez sağlanmıştır.
• Oğuz Kağan Destanı Asya Hunların’a aittir.
• Kuruldukları tarih kesin olarak bilinmeyen Hunlar Çinlilere karşı büyük bir güç haline gelmişlerdir.
• Çinliler Hun akınlarını engel olabilmek için bugün Çin Seddi diye bildiğimiz duvarı MÖ 214 yılında tamamlanmıştır.
• Çinlilerle mücadele eden Metehan’ın asıl düşüncesi Çin’i etkisiz hale getirmekti.
• Çin’i yıllık vergiye bağlayan Mete gücünün sembolü olarak Çinli bir prensesle evlenmiştir.
• Kalabalık Çin nüfusu içerisinde Türklerin olmasından çekilen Mete Çinlilerle anlaşma yapmış ve onlarla dost kalmayı tercih etmiştir.
• Metehan’dan sonra hunlar zayıflamıştır.
• Mete Han’ın ölümü ile Kavimler Göçü başlamıştır. Bu dönemde Çinlilerin propagandası ile Hun beyleri birbirine düşmüştür. Mete Han’ın ölümünden sonra zayıflayan Hunlar önce doğu ve batı olarak sonra da güney ve kuzey olarak parçalanmış vardır.

• Orta Asya siyasi hâkimiyetini ele geçirme,
• İpek Yolu hâkimiyetini sağlama,
• Türklerin gıda ihtiyacını karşılama ihtiyat isteğidir.

• İlk çağ kapandı Orta Çağ başladı
• Roma İmparatorluğu ikiye ayrılmıştır(395)
• Batı Roma İmparatorluğu yıkılmıştır(476)
• Avrupa’da yeni milletler ortaya çıkmış ve yeni devletler kurulmuştur.
• Böylece Avrupa’nın günümüze kadar gelen etnik yapısı oluşmuştur.
• Avrupa’da Feodalite Derebeylik rejimi ortaya çıkmıştır.
• Avrupa’da Avrupa Hun Devleti adında bir devlet kurulmuştur.
• Hristiyanlık Barbar Kavimler arasında yayılmıştır skolastik düşünce ve kilise güç kazanmıştır.

Avrupa Hun Devleti

• Balamir tarafından kurulmuştur. Etzelburg başkenti oldu.
• Avrupa’da kurulan ilk Türk devletidir.
• En parlak dönemi Atilla dönemidir.
• Doğu Roma üzerinde sefere çıkarak Bizans’ı yendiler ve imzalanan Margus Anatolios antlaşmaları ile Bizans’ı vergiye bağladılar.
• Papa I. Leo Atilla’yı Roma’yı işgalden vazgeçiren heyete başkanlık etmiştir.
• Almanların Nibelungen destanının oluşmasında etkilidirler.
• Romalılar Atilla’ya tanrının kırbacı ünvanını vermişlerdir.
• Federatif yapı : içişlerinde serbest dış işlerinde merkeze bağlı boylardan oluşur.

Avarlar

• İlk kez İstanbul’u kuşattılar.
• Hem Asya hem de Avrupa’da devlet kurdular.
• Avrupa Avarları Hıristiyanlığı kabul eden ilk Türklerdir.

Göktürk Devleti (552 – 630)

• İlk Türk posta örgütü kurulmuştur.
• Göktürkler Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir.
• Başkentleri Ötüken ilk hükümdarları Bumin Kağan Iğdır.
• En parlak dönemleri Mugan Dağan dönemidir.
• Ergenekon Destanı ve Bozkurt Destanı Göktürk Devleti zamanında yazılmıştır.
• İstemi Yabgu döneminde Bizans ve Sasanilerle ilk kez ilişki kurulmuştur.
• Ülkenin batısını yöneten istemi yabgu Batı yönünde Fetih hareketlerinde bulunmuştur.
• Akhunlara karşı Sasanilerle birleşmiş ve bu devletin toprakları Göktürkler ile Sasaniler arasında paylaşılmıştır.
• Çinlilerin Göktürk devletinin iç işlerine karışması sonucunda 582 tarihinde ülke ikiye ayrılmıştır. Doğu ve batı olmak üzere ikili teşkilat uygulanmıştır.
• Doğu Göktürkleri 630 yılında Batı Göktürkleri ise 659 yılında Çin’in egemenliğine girerek yıkılmışlardır.

Kutluk Devleti (II. Göktürk Devleti 682 – 745)

• Kutluk Devleti’nin en güçlü olduğu dönemler Bilge Kağan ve kardeşi Kültigin dönemleri olmuştur.
• Vezir Tonyukuk ise danışman olarak Kutluk Devleti’nin siyasetinde önemli rol oynamıştır.
• Bilge Kağan öldükten sonra Kutluk Devleti’nde iç karışıklıklar başlamıştır.
• Basmil, Karluk ve Uygur Türkleri Kutluk Devleti’ne son vermiştir.
• Yazıyı ilk kez kullanan Türk devletidir.
• Tarımı geliştirmek için TÖTÜ kanalını açtılar.
• Madeni parayı ilk kez kullandılar.
• Orta Asya’da sınırları en geniş olan devlettir.
• Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına Orhun Anıtları yapılmıştır.
• 12 hayvanlı Türk takvimi kullanılmıştır.

Uygur Devleti (745-840)

• Anadolu’ya akın yapmamıştır.
• Mani dinine ait tapınaklar yaparak mimari de gelişme göstermişlerdir. Minyatür sanatı gelişmiş tapınak, kale mimarileri vardır. Kubbeyi ilk kullanan Türk devletidir.
• Mani dinine geçtikten sonra Ay Tengri ile başlayan ünvanlar kullanmışlardır. Uygurlar Buda’ya Burkan demişlerdir.
• Doğu Türkistan’a yerleşen Uygurlar diğer Türk boylarını egemenlikleri altına aldılar.
• Başkenti Karabalgasun’dur.
• Türeyiş ve Göç Destanı Uygurlara ait destanlardır.
• Yerleşik hayata geçmişlerdir. Bundan dolayı tarım ticaret sanat ilerlemiştir.
• Uygurlar 8 yüzyılda Cengizhan’ın egemenliğini kabul etmişlerdir. Bundan sonra Moğollar Uygur Türklerinin önemli görevlere getirmişlerdir.
• Uygur yazısı Moğolların da yazısı olmuştur. Uygurlar diğer Türk toplulukları ile birlikte Moğolların Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır.
• Çağatay ve Özbek Türkleri bu şekilde ortaya çıkmıştır.
• Uygurların kurduğu ilk şehir Ordu balıktır.
• Tapınak Saray orta oyunu minyatür gelişti ve tarım yaparak mesken vergisi aldılar.
• Fresco adı verilen duvar resimleri yaptılar.
• Hukuk kuralları yazılı hale getirildi. İlk kez kağıt ve matbaa kullandılar.
• Hükümdarlarına İdikut ünvanı verdiler.
• Uygurlar yazı için uygur alfabesini kullanmışlardır. Uygur alfabesi 14 18 harflidir.
• Mani dininin etkisiyle eti ve savaşı yasaklamışlardır ve savaşçılık özelliklerini kaybetmişlerdir.
• Günümüzde Çin’in Sincan Uygur Özerk bölgesinde yaşamaktadırlar.
• 840 da Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır.
• Sekiz yükmek sekiz ışık demeti demektir ve ahlaki konuların işlendiği Çinceye çevrilen hikayedir. 
• Altun yaruk düz yazı biçiminde yazılan ve pek çok manzum parçada bulunan Çince’den Uygurca’ya çevrilen edebiyat eseridir.

Bulgarlar

• Tuna ve İdil diye ikiye ayrıldı. Tuna bulgarları Hristiyan itil(Volga) bulgarları Müslüman oldular.
• Hükümdarları Çar ünvanı aldı.
• İstanbul’u kuşattılar.
• Şan Kızı destanı Bulgarlara aittir.

Hazarlar

• Museviliği benimseyen ilk Türk devletidir.
• Paralı askerlik ilk ve tek bu devlette görülmüştür.
• Müslümanlarla savaşan ilk Türk devletidir. Hz Osman döneminde Belencer Savaşı’nda Müslümanlarla savaşmışlardır.
• İslamiyet’in Kafkasya yayılmasını engellediler.
• Hazar Denizi’ne isimlerini vermişlerdir.
• Dini hoşgörüye sahiptirler.
• Ermenilerle mücadele etmişlerdir.
• Türk Ticaret Yolu’na hakim olmuşlardır.

Türgişler

• Hun ve Göktürk hâkimiyetinde yaşamışlardır.
• Türk şehirleşmesi ne katkı sağlamışlardır.
• Sulu Kağan döneminde Emeviler’in orta Asya’ya girmelerini engel olmuşlardır.
• Baga Tarkan adına para bastıran ilk Türk hükümdarıdır.

Peçenekler

• Bizansta paralı asker oldular.
• Malazgirt Savaşı’nda Türklerin tarafına geçtiler.
• Bağımsız devlet kuramadılar.
• Sılavlara karşı Bizans ile ittifak kurdular.

Kıpçaklar(kumanlar)

• En güzel Türk boyudur.
• Karadeniz’in kuzeyi ve Macaristan’da yaşadılar.
• Moğolların Türkleşmesinde etkili oldular.
• Oğuzlarla mücadelelerinde Dede Korkut hikayelerinde konu oldular.
• Ruslarla mücadeleleri İgor Destanı’na konu olmuştur.
• Rusların Karadeniz’e inmesine engel olmuşlardır.

Oğuzlar (uzlar)

• Türk tarihinde en etkili ve kalabalık boydur.
• Büyük Selçuklu Anadolu Selçuklu ve Osmanlı’yı kurdular.
• İlteriş Kutluk Kağan Çin’e 46 sefer düzenlemiştir.
• Dede Korkut Hikayeleri Oğuzlar zamanında yazılmıştır.

Karluklar

• Talas savaşında Abbasilere yardım ettiler.
• İlk Müslüman olan Türk kavmidir.

Macarlar

• Hristiyanlar kabul ettiler ve asimile oldular.
• İlk Türkoloji Enstitüsünü Budapeşte’de kurdular.
• Balkanlar’ın Germenleşmesini ve Slav kavimlerin birleşmesini engellediler.

Kırgızlar

• Uygur Devleti’ne son vermişlerdir.
• Manas Destanı Kırgızlara aittir.
• Yenisey yazıtlarını bırakmışlardır.
• Rus ve Moğol hâkimiyetinde yaşamışlardır.
• Ötüken bölgesinde kurulan son Türk devletidir.
• Cengiz Han’ın hâkimiyetini kabul eden ilk Türk devletidir.